Truth and Trust: wijze woorden die blijven gelden na de aanslag op de Amerikaanse democratie tijdens de ‘Stop the Steal’ demonstratie en protestmars naar en in het Capitool in Washington DC op 6 januari 2021
1: Wie op 6 januari 2021 via livebeelden van CNN de bestorming van Capitol Hill volgde, wist meteen dat na de markering van 2020 als jaar van de Covid19 pandemie, ook 2021 in alle nog te verschijnen geschiedenisboeken een opvallende plaats zal krijgen. Toen enkele dagen na de presidentsverkiezingen van 3 november 2020 vast stond, dat Democraat Joe Biden Republikein Donald Trump had verslagen, werd al verwacht dat de verliezer zich niet bij zijn nederlaag zou neerleggen. Ruim voor de verkiezingen had ‘serieleugenaar’ Trump al twijfel gezaaid door te speculeren over de fraudegevoeligheid van de poststemmen. Na de vaststelling van de uitslag – winnaar van de ‘popular vote’ en van de kiesmannen van he ‘Electoral College’ nam zijn verzet groteske vormen aan door het aanspannen van talrijke, op een na allemaal verloren gedingen, tot bij het Supreme Court toe. De vroege aankondiging van de protestmars naar Capitol Hill – uitgerekend op de dag, waarop het Congress de stemmen van de kiesmannen zou ratificeren – bevestigde zijn boze bedoelingen.
2: Bestonden nog twijfels over de bedoelingen van grootspreker Trump – overigens geen groots spreker – dan werden die weggenomen door zijn president-onwaardige opruiing. De al even onbetrouwbare advocaat Guilani had met zijn ‘trial by combat’ de weg geplaveid voor zijn in complottheorieën gelovende vriend. De immense schare Trump-fans – vreemd uitgedoste figuren naast mensen in camouflage pakken, lopende vlaggemasten maar ook van stokken en ander wapentuig voorziene strijders – lieten zich Trump’s aansporing om naar het hart van de Amerikaanse democratie te trekken geen twee keer zeggen. Voor zijn aanhangers hoefde Trump niet in herhaling te vallen, voor zichzelf wel. De bestorming en (tijdelijke) verovering van het Capitool werd een trieste maar historische gebeurtenis zonder precedent. Gelukkig bleven de Instituties overeind. De zalen van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat werden ontheiligd, maar de afgevaardigden bleven tot diep in de nacht in de weer. De tegenstemmen van (te) veel Republikeinen bij de ratificatie stonden definitieve bekrachtiging van President Joe Biden en Vicepresident Kamela Harris niet in de weg..
3: Beschrijving van de taferelen binnen het Capitool is onnodig, ook gelet op de livebeelden, en de vele foto’s en filmbeelden die de dagen na de bestorming opdoken. Wie met mij de afgelopen weken de dramatische ontwikkelingen in de Verenigde Staten op zich heeft laten inwerken, kan tot geen andere conclusie komen dan afkeuring van Trump’s opzichtige poging om de democratie van de Verenigde Staten naar zijn autocratische hand te zetten. In zijn hoofd had hij met zijn onwaarheden en bedenksels een eigen werkelijkheid geschapen. Hij werd daarin bevestigd door zijn fans, waarvan hij de onvrede en frustratie zo had vergroot, dat zij wel moesten snakken naar een sterke leider. Een dictator hadden zij misschien op de (mis)koop toegenomen. Opvallend was intussen, dat veel politici en commentatoren – om het even op CNN, NBC, AP of ABC News – spraken over de noodzaak van ‘truth’ en ‘trust’: waarheid en vertrouwen dus. In veel analyses en beschouwingen werden die woorden, die slechts een letter van elkaar verschillen, geplaatst tegenover de talrijke leugens van Donald Trump en het forse wantrouwen van het merendeel van zijn aanhangers. De uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft duidelijk gemaakt, dat leugens het afleggen tegen de waarheid en wantrouwen tegen vertrouwen
4: Toen ik in 1984 op uitnodiging van Lewis Paul “Jerry” Bremer III, de in 1983 aangetreden ambassadeur van de Verenigde Staten, een studiereis door Amerika mocht maken, wist ik weinig van het Amerikaanse twee-partijen-stelsel, de scheiding van de machten en de ingebouwde systematiek van ‘checks and balances’. Ik wist natuurlijk wel, dat de Republikeinen de conservatieve rechterzijde van het politieke landschap bevolkten, terwijl de ‘progressieve’ Democraten in het algemeen linksgeoriënteerd waren. Dat de twee machtsblokken hun eigen vleugels hadden lag evenzeer voor de hand als de stabiliteit van het midden, waarin ook Republikeinen en Democraten zich thuis voelden. In dat uitgestrekte midden vonden vooral de geopolitieke ambities een groot draagvlak, inclusief de internationale voorbeeldrol. Ronald Reagan was van 1981 tot 1989 dan ook een nauwelijks omstreden President. Hoewel ik mijn uitnodiging te danken had aan mijn belangstelling voor kernenergie liet de United States Information Agency mij toch vrij in de keuze van de onderwerpen, die ik me in mijn zeven weken lange rondreis eigen wilde maken. Ter voorbereiding van mijn reis door de Verenigde Staten had ik overigens op 4 februari 1984 van Ambassadeur ‘call me’me Jerry Bremer een fraai boek over de Amerikaanse Onafhankelijkheids-verklaring gekregen: een dankbetuiging voor zijn werkbezoek aan Nijmegen (Zie zijn brief ter afsluiting van deze blog).
5: Tijdens mijn boeiende studiereis, en ook de jaren daarna kwam ik steeds meer te weten over de politieke tegenstellingen in de Verenigde Staten, vooral door de bemoeienis van de Amerikanen met internationale conflicten. Dat ik me in latere jaren meer verwant voelde met de Democraten had te maken met het beleid op twee thema’s, die van meet af aan tot mijn werkterrein behoorden: volksgezondheid en milieubeleid. Overigens maakte Nederland zich in het algemeen weinig zorgen over wie in Amerika aan de touwen trok. De Republikeinen Georg H.W Bush (1983-1989) en zijn zoon Georg W. Bush (2001-2009) konden op vrijwel even veel waardering bogen als de Democraten Bill Clinton (1993-2001) en Barack Obama (2009-2017). Omgekeerd maakten Republikein Ronald Reagan (1981-1989) en zijn politieke vrienden zich wel zorgen om de z.g. Hollanditis, het Nederlandse verzet tegen de plaatsing van kruisraketten op Woensdrecht of Volkel dat met de massale demonstratie bij de Haagse Houtrusthallen een hoogtepunt bereikte. Ruud Lubbers komt de eer toe van een doorbraak in het befaamde dubbelbesluit. Na de val van de Muur in 1989 kon dat moeilijke dossier worden gesloten. De verhouding met de Verenigde Staten werd genormaliseerd
6: Na mijn vertrek uit de Tweede Kamer volgde ik de Amerikaanse politiek op grotere afstand, ook al bleef de interesse voor het tijdloze thema van het klimaatbeleid. De ongedachte komst van Donald Trump in het Witte Huis bracht mijn nieuwsgierigheid terug, ook door de zorgen over het toenemend nationalisme in Europa. Het merkwaardige Amerikaanse kiesstelsel leidde tot de verkiezing van een gewiekste zakenman en volbloed nationalist: een vreemde vogel in het befaamde Oval Office. Wat moest dat worden: een non-politicus en echte populist als president van de machtigste natie van de hele wereld. De mondiale samenleving hield de adem in. Al snel bleek, dat de sleutelwoorden ‘truth’ en trust’ ver te zoeken waren. Trump overdreef naar believen en verkocht de ene leugen naar de andere, Hij bleek een impulsief bestuurder, die meer oog had voor zichzelf dan voor de Amerikaanse samenleving. Internationale verbanden zoals de WHO zag hij niet zitten en mondiale vraagstukken zoals het klimaatbeleid kwamen in zijn narcistische kraam niet te pas.
7: Zes dagen voor zijn beëdiging hield President-Elect Biden een indrukwekkende rede. CNN noemde zijn televisietoespraak ‘the first glimpse of a new, more traditional and detail-oriented vision of presidential leadership after the zero-strategy chaos of the Trump years. Trump’s ‘zero-strategy chaos’, gevoed door leugens, misleiding, ontkenning van de verkiezingsuitslag, verloren gedingen en pogingen tot manipulatie van gekozen bestuurders werd door de bestorming van het Witte Huis een regelrechte test van de Amerikaanse Instituties: het Congress, de Constitutie en de Amerikaanse Krijgsmacht. De eensgezinde legerleiding maakte in een zelden vertoond Memorandum for the Joint Force (Zie Handtekeningen) aan alle militairen duidelijk, dat zij de Constitutie eerbiedigen. ‘As Service Members, we must embody the values and ideals of the Nation’. Daarmee kozen de Instituties voor de democratische rechtsorde, en tegen de pogingen van Donald Trump om een autocratie naar eigen snit te vestigen. Joe Biden op zijn beurt bleef in de dagen voor zijn inauguratie terughoudend. Wel trof hij nauwgezet – ondanks het gebrek aan medewerking van de vertrekkend President – de alle voorbereiding voor een zorgvuldige transitie. Inclusief de formatie van een deskundige, vertrouwenwekkende staf.
8: Wanneer autocratische politici zoals Trum verslingerd raken aan de macht kunnen zij daar geen afstand van doen. Zij zijn overtuigd van eigen gelijk en omringen zich met louter jaknikkers. Op tegenspraak staat verwijdering uit kabinet of staf. Liegen en bedriegen: daar draait het om. Nu al is evident, dat in de Verenigde Staten overdrijving, misleiding en leugens tijdig zijn ontmaskerd. De roep om een sterke man als gevolg van onvrede en wantrouwen is door de meerderheid van de bevolking niet gehoord. Maar het z.g. Trumpisme is niet dood. Joe Biden, de 46e Amerikaanse President staat daarom voor een immense opgave. Hij moet grote vraagstukken – Covis19 pandemie, economie, sociale inclusiviteit – aanpakken, verzoening teweegbrengen en zijn eigen achterban consolideren, zo niet versterken. De Constitutie en de overeind gebleven Instituties zullen hem daarbij helpen, in de wetenschap dat de representatieve democratie stoelt op wederzijds vertrouwen. Om met twee trendy stopzinnen te eindigen: Het is wat het is: de waarheid zoeken en vinden, de werkelijkheid onder ogen zien, het vertrouwen herstellen: een enorme uitdaging. We gaan het zien. Hopelijk, in de Verenigde Staten en elders, ook in Europa, ook in Nederland.
