Bij de viering van dertig jaar ARN ontving ik als ‘man van de ladder’ in Radio Kootwijk het eerste exemplaar van het ARN-Jubileumboek Auto Recycling Nederland 1993 – 2023

Enkele maanden geleden vroeg ARN-directeur Paul Dietz mij of ik tijdens de ARN-Relatiedag 2023 in Radio Kootwijk het eerste exemplaar van het jubileumboek ‘Auto Recycling Nederland 1993 – 2023’ in ontvangst wilde nemen. De ladder van Lansink was het aanknopingspunt voor de invitatie, naast een eerdere presentatie over De Kracht van de Kringloop in het Louwman Automuseum in Leidschendam. ARN wist zich geïnspireerd door de ‘afvalhierarchie, kennelijk als sinds de oprichting, want de voorkeursvolgorde voor het afvalbeheer kreeg in 1993 een wettelijke basis in de Wet milieubeheer. Ik antwoordde positief op de eervolle uitnodiging, met het voorbehoud dat ik wegens huiselijke omstandigheden niet het hele programma van de interessante bijeenkomst kon bijwonen.

Op 5 oktober 2023 was het zover. Ik koos de toeristische route langs Deelen en Hoenderloo naar de kruising met de A1, waar de lange route naar Radio Kootwijk begint. Na enkele kilometers door gemengd bosgebied doemt plotseling het immense gebouw van Radio Kootwijk op. Ik herinnerde me het imposante zendstation op het uitgestrekte heideveld van een bijeenkomst met de Gelderse Milieufederatie, ongeveer vijftien jaar geleden. Het indrukwekkende, door architect Julius Luthmann (1890 -1973) ontworpen gebouw zorgde in de vorige eeuw voor het berichtenverkeer met de overzeese gebiedsdelen, vanaf 1923 via de lange en later via de korte golf. Anno 2023 verricht het imposante gebouw ander ‘zendingswerk: zakelijke bijeenkomsten en allerhande evenementen: functioneel hergebruik.

Martijn Boelhouwer, manager communicatie bij ARN, had geregeld, dat ik naar de parkeerplaats bij het hoofdgebouw mocht rijden. De automaat bij de roadbarriers werkte niet. De medewerker, die aan kwam rijden vanaf het zendstation zei, dat hij bij hoge uitzondering via handbediening de roadbarrieres zou laten zakken. In het hoofdgebouw bracht een lift mij naar de fraai gerestaureerde zenderzaal, waar de relaties en overige gasten van ARN net aan de koffiepauze waren begonnen: alle tijd dus Ik had voor een hartelijke kennismaking met ARN-directeur Paul Dietz, RvC-voorzitter Olaf de Bruijn en een ‘oude bekende’: batterijen-man Johan van Peperzeel, die de ARN-top liet merken gewoon Ad tegen de man van de ladder te mogen zeggen.

Batterijen vormden ook het onderwerp van het inhoudelijke deel van de ARN-Relatiedag 2023, dat ik nog kon meemaken. Janet Kes, ARN-manager innovatie, zette in een duidelijke presentatie uiteen, hoe de nieuwe Europese regelgeving over batterijen in elkaar steekt, en hoe met de nieuwe regels moet worden omgegaan. Zij maakte ook duidelijk, dat zowel het optimale hergebruik in energie-opslagsystemen als de veilige recycling van accupakketten en batterijen voor de herwinning secundaire grondstoffen teen pittige uitdaging vormen voor de autodemontage sector. Recycling, liest in eigen land, biedt kansen voor innovatie en voor besparing op de voor elektrificatie essentiële grondstoffen. Uit de vragen en kanttekeningen  van de toehoorders bleek dat de problematiek van accu’s en batterijen volop leeft.

Na een tweede koffie (en netwerk) pauze was het tijd voor wat aangekondigd was als een luchtige en wervelende afsluiting: de uitreiking van de ARN Innovation Award aan demontagebedrijf Piet van Boxtel en de overhandiging van het eerste exemplaar van Auto Recycling Nederland 1993 -2023 aan de ‘man van de ladder’. Dagvoorzitter  Bas van Werven vroeg mij kort enkele anekdotische herinneringen op te halen over de geschiedenis van de afvalhierarchie. Ik verwees onder meer naar de profetische woorden van Leo van Gansewinkel, die tijdens een forumdiscussie in Groningen in 1998 opmerkte, dat de ladder van Lansink eeuwigheidswaarde had. En ik kon moeilijk voorbijgaan aan de toekenning van de ISWA Publication Award 2018 in Kuala Lumpur.

ARN-directeur Paul Dietz vertelde, voordat hij mij het eerste exemplaar van het ARN-Jubileumboek overhandigde, waarom ANR mij voor dit onderdeel van de viering van het 30-jarig bestaan had uitgekozen. Hij wees op het eenvoudige en logische concept van wat in de Engelse literatuur de ‘waste hierarchy’ is haan heten. Op het grote projectiescherm kwam de kleurrijke ladder voluit in beeld, naast een ‘jeugdfoto’ van de ‘man van de ladder’ uit de tijd van mijn kamerlidmaatschap. De motie Lansink c.s. werd overigens in 1979 unaniem aanvaard in1979. Kom daar nu eens om. Een van de toehoorders meldde mij na afloop, dat zij lange tijd had gedacht dat Lansink een buitenlander was. Andere gasten namen de tip van De Speld – satirische slotact van de ARN-Relatiedag 2023 – serieus: maak een selfie met Ad Lansink. 

Al bij het snel doorbladeren van het ARN-jubileumboek was ik onder de indruk van de fraaie opzet en de mooie vormgeving. De talrijke afbeeldingen, waarvan sommige in groot formaat schetsen een goed, ook historisch beeld van de autodemontage sector en van de grote betekenis van professionle en duurzame autorecycling. De boeiende tekstbijdragen, over de geschiedenis van ARN maar ook over regelgeving, producentenverantwoordelijkheid, hoogwaardig hergebruik, innovatie en het belang van een breed gedragen recycling industrie maken het ARN-jubileumboek tot een leerzaam naslagwerk voor iedereen, die op een of andere wijze invulling geeft aan een duurzame toekomst. (Het boek kan digitaal worden ingezien door op de blauwe link in deze paragraaf te klikken).

Terugblik op een discussie over activisme toen en nu naar aanleiding van de documentaire ‘De geest van Pierson – Nu’, bij Bildung Nijmegen op 28 september 2023 (HAN – Nijmegen)

René Donders, Docent Beeldend aan de Hogeschool Arnhem-Nijmegen vroeg mij enkele jaren geleden om voor Bildung Nijmegen een bijdrage te leveren voor een discussie over circulaire economie. Onlangs wist de enthousiaste adviseur van Bildung mij weer te vinden, nu voor een debat over activisme nadat de toehoorders de documentaire ‘De geest van Pierson – Nu’ hadden bekeken. De door Dziga en Bildung Nijmegen geproduceerde documentaire maakt de verschillen en overeenkomsten tussen activisme toen – de Piersonrellen in 1981 – en activisme nu – denk aan de ER-blokkades op de A12 in den Haag – zicht- en voelbaar in beelden maar ook en vooral via interviews met activisten van destijds en activisten van nu. Zij vragen anno 2023 aandacht voor klimaatbeleid, huisvesting, armoede en identiteit.

Volgens de filosofie van Bildung levert de ontmoeting van soms schijnbaar tegenstrijdige posities een bijdrage aan de bestrijding van de maatschappelijke polarisatie. ‘Luisteren is belangrijker dan het eens worden’, aldus René Donders, die mij uitnodigde voor het debat over activisme, omdat ik in 1981 – ruim veertig jaar geleden dus – deel was van de overheid, die de parkeergarage op Zeigelhof doorzette, tegen de weerstand van krakers en (sommige) oorspronkelijke bewoners in. René Dondersj koppelde mijn verdediging van de Zeigelhofgarage aan mijn ‘duurzaamheidsidealisme en misschien ook wel activisme waarmee (ik) als een van de eerste met de internationaal erkende Ladder van Lansink een basis legde voor het denken over wat later circulair economy is gaan heten’. Hij vroeg mij terug te kijken maar ook in te gaan op het actuele activisme onder jongeren.

Ik antwoordde René Donders, dat het onderwerp voor de Bildung-meeting mij op zichzelf aanspraak, niet zozeer vanwege mijn betrokkenheid bij de Zeigelhoffaire en als gevolg daarvan de Piersonrellen, maar wel om het belang van de vraag welke middelen zijn in een democratisch georganiseerde samenleving  zijn toegelaten om bepaalde doelen te bereiken. Ik schreef ook, dat de Piersonrellen nog steeds eenzijdig worden belicht. De achtergrond en de feitelijke gang van zaken blijft vaak onderbelicht of worden soms volledig weggelaten. Een zinnige terugblik vergt kennis van de politieke contekst. Ik was dus benieuwd naar de inhoud van de documentaire Pierson Nu. De – achteraf te korte – naam duidde er op, dat de volledige Zeigelhofaffaire en de besluitvorming ondergeschikt zijn aan de krakersrellen en de demonstraties.

De documentaire bevestigde mijn indruk van de eenzijdige benadering vanuit de overigens begrijpelijke invalshoek: het activisme toen en nu. De toezegging, dat ik voldoende tijd kreeg om de politieke context te schetsen en mijn persoonlijke interventies toe te lichten, nam mijn aarzeling voor deelname aan de Bildung-meeting weg. Voor en na het eerste deel van de Dziga-Bildung-documentaire vertelde ik aan de hand van een drietal sheets, hoe de Zeigelhofaffaire was ontstaan en waarom die affaire was uitgelopen op de Piersonrellen. Het applaus na mijn presentaties in de Theaterzaal van HAN Nijmegen leerde, dat de toelichting op prijs werd gesteld. Dat bleek ook tijdens de discussie met oude en jonge, over het algemeen ideologisch bevlogen activisten, die genuanceerd dachten over de toelaatbaarheid van geweld.

De discussie leverde interessante opinies op, ook over onderwerpen die niet of zijdelings betrekking hadden op het activisme. Ik bespeurde bij enkele deelnemers meer begrip voor de keerzijde van wat ik een doffe medaille noemde: de besluitvorming en het uiteindelijke resultaat van wat ik toch maar de Zeigelhofaffaire blijf noemen. Intrigerend is wel, dat intussen een ruime parkeergarage onder Plein 1944 – zij het alleen voor bewoners en voor fietsen – is gerealiseerd en dat de woonfunctie rond de Zeigelhof en Plein 1944 aanmerkelijk is vergroot. Daarnaast heeft de Zeigelhofaffaire aardig wat leergeld opgeleverd voor politici, activisten en burgers. Ik doel onder meer op de voors en tegens van compromissen, de toelaatbaarheid van demonstraties, de grenzen aan geweld en de betekenis van transparante besluitvorming

Al met al beleefde ik – ruim 42 jaar na wat in de geschiedenis van Nijmegen geboekstaafd is als de Pierson-rellen – anders dan gedacht een positieve avond. De deelnemers aan de discussie gunden elkaar de ruimte, en mijn soms anekdotische herinneringen – zoals de in Breda door activisten gemaakte muurschildering met de tekst Lansink dood – verhoogden, zo bleek na afloop, de authenticiteit van mijn inbreng. Of dat ook geldt voor het leergeld, dat ik puntsgewijs aangaf, staat niet op voorhand vast. Datzelfde geldt voor het antwoord op de vraag, waar en wanneer geweldloosheid overgaat in geweld. Dat die grens moeilijk te trekken is, werd evenzeer duidelijk als de moeizame maar uiteindelijke acceptatie van het primaat van de parlementaire democratie, ook in het activistisch georiënteerde Nijmegen.

Ter afsluiting een beeld dat herinneringen oproept aan de Piersonrellen in 1981, en aan de wijze waarop ik als een van de verantwoordelijke bestuurders werd gekarakteriseerd. Lansink pummel: het kon slechter.

Dierbare herinneringen aan een even bescheiden als bevlogen voetbalbestuurder uit Groesbeek, die mij de KNVB en De Treffers heeft leren kennen

Op 22 augustus 2023 overleed Henk Driessen in zijn geliefde huis aan de van Nispenstraat te Groesbeek, in het bijzijn van zijn kinderen Frank en Erika en zijn kleinzoon Mats. Ik wist dat hij zijn lieve echtgenote Truus miste; zij was hem in het voorjaar 2022 ontvallen. Maar ik wist niet, dat Henk ziek was. Zijn overlijdensbericht overviel me, ook omdat ik van plan was om hem op korte termijn een bezoek te brengen. Tijdens zijn uitvaart op 28 augustus 2023 verwoordden Frank en Erika heel mooi het boeiende leven van hun vader. Vol ontroering luisterde ik naar de woorden, waarmee zij hem treffend karakteriseerden. De woorden waarmee de laatste weken en dagen van zijn dienstbare leven beschreven, maakten diepe indruk. Zijn gezin stond bij Henk altijd voorop. Maar de traditionele afscheidsgroet van het bestuur van De Treffers leerde, dat de grote voetbalgemeenschap van De Treffers – de grootste van de zes Groesbeekse voetbalverenigingen – altijd volop op hem en zijn echtgenote hadden kunnen rekenen. 

Henk Driessen werd op 16-jarige leeftijd lid van de club met de rood-zwarte kleuren. Hij ontpopte zich als een hartstochtelijk vrijwilliger, was al op jeugdige leeftijd vier jaar bestuurslid en diende de club op allerhande gebied: als grensrechter maar ook als lid van de beheerscommissie, als mede-organisator van feesten en recepties maar ook als lid van de sponsorcommissie. En niet vergeten als enthousiaste archivaris met als bijrol de koffieman. In zijn jonge jaren werkte hij bij schoenfabrieken en bij de gemeente Groesbeek, tot hij in de jaren in Breedeweg zijn ondernemerszin ruim baan kon geven in een eigen zaak in dames en kinderkleding. De ondernemers in het kerkdorp waren blij met de doortastende, doelgerichte en toch aimabele collega. Maar de voorspoed in Bredeweg weerhield Henk Driessen niet van een voor insiders begrijpelijke overstap: Henk mocht van zijn hobby zijn beroep maken. Hij werd het professionele gezicht van de KNVB Afdeling Nijmegen.

Kunstenaar Han Klinkhamer leerde mij ooit, dat toeval niet bestaat, maar genade wel. Het moet dus genade zijn geweest, dat afdelingsmanager Henk Driessen mij in de zomer van 1982 benaderde voor het voorzitterschap van de KNVB Afdeling Nijmegen. Bij het afscheidsfeest, dat ik op touw had gezet bij de afsluiting van mijn 12-jarig raadslidmaatschap in Nijmegen had ik laten merken het jammer te vinden, dat ik de ik Nijmegen niets meer te doen had. Frans Hendriks, toen voorzitter van Kolping Dynamo, schijnt dat te hebben doorgegeven aan Henk Driessen, met als gevolg dat ik – na gesprekken met vicevoorzitter Cees Moolhuijzen en andere bestuursleden – tijdens de najaarsvergadering van 1982 in het Kolpinghuis als Afdelingsvoorzitter werd gekozen. Nee zeggen kon ik vrijwel nooit, toen ook niet. De genade – of was het toch toeval – verbond mij vanaf dat ogenblik met Henk. Hij was mijn even ervaren als geduldige leermeester in het voor mij onbekende voetbaldomein, zonder mij te plagen – wat anderen wel deden – met het feit dat ik nooit een kleedkamer van binnen had gezien. 

De bestuursleden van de KNVB Afdeling Nijmegen maakten mij snel wegwijs, maar van Henk leerde ik het toch meest, op zijn kantoor aan de Schependomlaan, maar ook wanneer we samen op weg waren voor het uitreiken van gouden of zilveren spelden aan trouwe verenigingsbestuurders, voor het vieren van kampioensfeesten aan het einde van een seizoen, of naar Zeist wanneer daar wat te gebeuren stond. Toen ik na acht jaar voorzitterschap in Nijmegen in 1990 gekozen zou worden tot voorzitter van het Bestuur Amateurvoetbal en daarmee tot vice-voorzitter van het KNVB-Bondsbestuur stond Henk erop mij naar Zeist te rijden, en later terug te brengen naar Nijmegen: teken van saamhorigheid en dienstbaarheid. Al eerder was mij opgevallen, dat hij talloze KNVB-ers kende: bondsvoorzitter Jo van Marle maar ook trainer Rinus Michels, afdelingsvoorzitters maar ook staf- en commissieleden uit het ‘Zeisterbos’. Goede herinneringen bewaar ik ook aan de soms pittige afdelingsvergaderingen in het dank zij de opkomstplicht volle Kolpinghuis, waar Henk’s organisatietalent borg stond voor een correcte gang van zaken. Dat talent kwam ook van pas bij de viering van het 75-jarig bestaan van de Afdeling Nijmegen. De feestcommissie had voor mij een feestlied bedacht, dat ik met veertig jeugdleden moest zingen. In Nijmegen waren die jonge voetballers niet zo gauw te vinden, in Groesbeek wel. Henk liet gewoon een busvol jeugdige Treffers naar de Vereeniging lkomen.

In de loop van de jaren heb ik veel mensen ontmoet. Aan een reeks mensen heb ik veel te danken, vaak in meer opzichten: persoonlijk, zakelijk, bestuurlijk. Henk Driessen behoort tot die reeks, niet alleen vanwege de hobby die zijn werk werd maar ook vanwege zijn persoonlijkheid, zijn karakter en zijn betrokkenheid bij de samenleving. Hij had een grote belangstelling voor wat in Groesbeek en daarbuiten gebeurde. Als KNVB-professional bleef hij ook De Treffers trouw. Henk Driesssen leeft in de herinnering van velen voort, in Groesbeek waar Hentje een ereroepnaam werd, maar ook daarbuiten, waar mannen zoals hij een voorbeeld zijn voor velen.  

Terugblik op een enerverend jaar, met onverwachte maar overwinbare hindernissen, dank zij zorg van alle professionele hulpverleners en hulp en van familie, vrienden en buren

Bij de jaarwisseling 2022-2023 schreef ik aan het einde van mijn nieuwjaarsbericht:‘Voorbij de duisternis wenkt het licht naar 2023: uitzien naar wat komen gaat, ook al blijft de toekomst ongewis, in eigen huis en daarbuiten’. Ik zag de toekomst met vertrouwen tegemoet, ondanks maatschappelijke tegenstellingen en politieke versnippering. Maar ik schreef ook, dat tussen omzien naar het verleden en uitzien naar de toekomst het besef groeit dat de tijd onherroepelijk voortschrijdt, van uur tot uur, van dag tot dag, van jaar tot jaar. Bij het aanvaarden van de veranderde omstandigheden past tegelijk het pakken van kansen en het aangaan van uitdagingen, thuis en elders. Met die woorden verwees ik naar de situatie, waarin mijn echtgenote Ans verzeild was geraakt na het tweede herseninfarct. Gelukkig zou Ans na een verblijf van drie weken vin het Raboudumc en van zes weken in Revalidatiecentrum Waelwick op 26 januari weer naar huis komen.

Die thuiskomst verliep voorspoedig, ook vanwege de ervaringen na afsluiting van het eerste revalidatietraject. Wijkzorg Nijmegen kwam Ans elke ochtend  een half uur verzorgen. Zelf werd ik weer een min of meer ervaren fulltime mantelzorger. Ik kreeg elke week twee dagdelen hulp van Najat, die al bijna twintig jaar ons bijstaat als huishoudelijke hulp. Helaas trad na een maand weer een verslechtering van de situatie op. De moeheid van Ans nam met de dag toe, ondanks de extra slaapuren. Ergo- en fysiotherapie van de dagbehandeling brachten geen verbetering. De huisarts achtte een nieuw spoedeisend onderzoek noodzakelijk, met specifieke aandacht van internisten. De positieve Covid-test leidde tot directe opname op de Covid-afdeling van Radbouumc. Hoewel afgezien werd van een hersenscan, werd een derde infarct niet uitgesloten. 

De drie weken in het Radboudumc brachten enige verbetering van de lichamelijke conditie. Toch concludeerden de artsen, dat Ans vooralsnog naast revalidatie ook 24 uurs zorg nodig had. De eerder gebruikte GRV-regeling was niet langer toereikend. Indicatiestelling voor toepassing van de Wet Langdurige Zorg was geboden. De aanvraag, opgesteld door de staf van Radboudumc, werd door het CIZ positief beoordeeld, met toekenning van zorgprofiel 9bVV: op herstel gerichte behandeling met verpleging en verzorging. Gelukkig was Waelwick weer bereid om de zorg volgens dat profiel te verlenen, inclusief logopedie, ergotherapie en fysiotherapie. Opnieuw volgde een langdurige opname, weer gericht op het herstel van essentiële functies maar met de optie van een definitieve opname in een verpleeghuis.

Het derde revalidatietraject verliep opnieuw voorspoedig, zij het dat soms een tijdelijke terugval optrad. Niettemin oordeelde de staf van Waelwick, dat Ans op 16 mei weer naar huis mocht, met de aantekening, dat naast de inschakeling van wijkzorg  plaatsing op een wachtlijst voor verpleeghuiszorg nodig was. Het zorgprofiel krachtens de WLV werd gewijzigd van 9bVV naar 6VV: beschermd wonen met verpleging en verzorging. De somatische zorg met modulair pakket impliceert thuiszorg door inschakeling van Wijkzorg Nijmegen en wekelijks twee dagdelen verblijf  in Waelwick inclusief ergo- en fysiotherapie door het intussen vertrouwde team van ergo- en fysiotherapeuten. Zelf zorg ik graag voor het vervoer naar en van Ewijk. 

Tijdens het derde revalidatietraject beleefde Ans twee ‘uittochten’, die een positieve uitwerking hadden: een gezellige brunch in het vlakbij ons huis gelegen Restaurant Groenewoud bij gelegenheid van haar afscheid als lid van het locatiebestuur van de Petrus Canisiuskerk, en de huwelijksinzegening van onze vrienden Sophie van Kempen en Klaas Bouwmeester in Kasteel Doorwerth. De tocht achter de rollator naar Restaurant Groenewoud bleek een peuleschil De verplaatsing in een opvouwbare rolstoel naar en in Kasteel Doorwerth was een lastiger opgave door drempels en traptreden. Maar met hulp van Damien van Kempen en Frans Visser werden die hindernissen ook geslecht: een positief signaal voor het ontslag uit Waelwick, een kleine week later

Ans heeft intussen onder stabiele omstandigheden op 21 juli 2023 haar 89e verjaardag thuis mogen vieren. Ze is gauw moe, en kan niet lopen zonder rollator. Ondanks alle beperkingen geldt ook voor haar: allemachtig, negen en tachtig. Het bereiken van deze mijlpaal is inderdaad een forse opsteker, na wat ze het afgelopen jaar heeft doorstaan: drie maal een herseninfarct en een onverwachte corona-besmetting naast het wisselvallig en soms moeilijk te sturen verloop van haar diabetes type 1. Hoewel we weten dat we tot de z.g. risicogroep behoren, blijft ‘volhouden en doorzetten’ ons parool in de stellige verwachting, dat de professionele hulpverleners van  Radboudumc, UGC Heyendael, Revalidatiecentrum Waelwick en Wijkzorg Nijmegen zich voor Ans blijven inspannen. Ik betuig – ook via deze terugblik – mijn grote waardering voor de inzet van alle hulpverleners in Nijmegen en Ewijk. Ans en ik kijken met vertrouwen naar de toekomst: samen en met Gods zegen op weg naar de volgende mijlpaal, die hopelijk het 90e levensjaar vol maakt.

Jan van Teeffelen legde op 26 juni 1990 in de Petrus Canisiuskerk de plechtige uitvaart van John Bertine vast: de stadsfotograaf van Nijmegen liet beelden voor zichzelf spreken

De Stichting Jan van Teeffelen publiceert op Facebook regelmatig foto’s uit het omvangrijke archief van de in 2011 overleden alom geliefde Nijmeegse en overal aanwezige fotograaf. De moderatoren Henk Braam en Ger Loeffen hebben twee jaar geleden de digitalisering van de immense reeks negatieven overgenomen van Jan’s overleden zoon Mark, die met eigen handen een digitale scanner had gebouwd om het werk van zijn vader toegankelijk te maken. De digitalisering is nu uitbesteed aan een professionele bedrijf, maar de archivering en ontsluiting nemen de vroegere collega’s zelf ter hand. Onlangs verrasten zij de Facebook-vrienden met de foto, die Jan van Teeffelen maakte bij de uitvaart van John Bertine, de kapper van de Grote Markt (en later Plein 44), die als mede-initiatiefnemer van de Nijmeegse Zomerfeesten en ook als als Prins John I van Knotsenburg grote faam had verworven. Bij het afscheid van de plotseling en veel te jong gestorven John Bertine – zijn werkelijke naam was Johannes van ’t Veen –  in het mortuarium van het Radboudziekenhuis vroeg Bernard van Welzenes – medecelebrant bij de plechtige uitvaart van Jan van Teeffelen vanuit de Petrus Canisiuskerk – mij om bij de uitvaart en de begrafenis op het kerkhof van de Heilig Landstichting met de leden van het Actie(f) Comité Binnenstad Nijmegen de kist met John’s lichaam te dragen. Het waren even droevige als onvergetelijke uren: dat definitieve afscheid van een dierbare vriend.  Ik wist overigens niet, dat Jan van Teeffelen, kennelijk vanaf het koor in de Molenstraatkerk, de indrukwekkende uitvaart had vastgelegd. Het plotselinge overlijden van John Bertine kwam hard aan, vanwege zijn prijzenswaardige inzet voor Nijmegen, maar ook omdat ik hem persoonlijk goed had leren kennen. Dat begon als tijdens mijn eerste periode als raadslid, en verdiepte zich toen ik zelf als Prins Ad 1 van Knotsenburg in zijn verre voetsporen mocht treden. De oertijd van de Zomerfeesten, waartoe hij met Nico Grijpink het initiatief nam, maakte ik van dichtbij mee. Op verzoek van John Bertine nodigde ik tijdens mijn Kamerlidmaatschap regelmatig bewindslieden uit om als eregast de ‘De Waal in Vlammen’ bij te wonen, het spectaculaire vuurwerk op Vierdaagse-dinsdag.  De komst van premier Ruud Lubbers was voor John Bertine een onbetwistbaar hoogtepunt.

Tijdens de viering van Koninginnedag 1990 mochten John Bertine en ik als bekende Nijmegenaren bij een soort ‘concours d’elegance’ de mooiste auto aanwijzen. De vrije uren voor de prijsuitreiking in de Vereeniging vulden wij op met enkele kroegbezoeken. John vroeg een bevriend dweilorkest voor mij te spelen, omdat ik kort tevoren een lintje had gekregen. Van lintje tot rondje, was het uiteindelijke resultaat. Na de prijsuitreiking reed mijn echtgenote Ans John en mij naar Huissen, waar ik bij RKHVV als voorzitter van de KNVB Afdeling Nijmegen een beker moest uitreiken. Terug in Nijmegen, stelde John voor bij Amadeus op de Waalkade te gaan eten, ter voorbereiding van het slot van een lange Koninginnedag 2020: het vuurwerk op de Goffertweide plus de nazit in de Goffertboerderij.Het Ridderschap in de Orde van de Nederlandse Leeuw, verleend voor toen 12 jarig Kamerlidmaatschap was aanleiding voor het tuinfeest ‘In de Gouden Leeuw’. Het werd tijd om kort na D-day 2020 vreugde en vriendschap te delen. John en Bertine waren verhinderd maar kwamen kwamen een dag na het feest – 10 juni 1990 – om op ‘the day after’ ons te helpen met . het opruimen. Tien dagen later zou John Bertine plotseling aan een hartstilstand overlijden, midden in de voorbereiding van de Zomerfeesten 1990. Tijdens de plechtige Eucharistieviering in de Petrus Canisiuskerk en later toen ik met zijn makkers van het ACBN John’s lichaam naar zijn laatste rustplaats brachten, dacht ik steeds terug aan die laatste omtmoeting en de vele gesprekken met een voorbeeldige vriend, een mensen-mens in hart en nieren. De foto van John’s uitvaart uit de Petrus Ccanisiuskerk blijft een mooie herinnering aan twee tijdgenoten (1931): niet geboren, wel getogen Nijmegenaren: John Bertine en Jan van Teeffelen.

Enkele kanttekeningen bij het begin van het negentigste levensjaar, met dank voor alle gelukwensen van dichtbij en veraf

De ene dag is de andere niet. Dat geldt ook voor die ene dag waarmee een levensjaar wordt volgemaakt en waarna een nieuw levensjaar begint. Voor mij is 6 juni de dag van 1934, waarop ik in Arnhem op de Kloosterstraat het levenslicht zag, overigens zonder dat toen te beseffen. Tien jaar na mijn geboorte begon de bevrijding van West Europa. Die nog gedenkwaardiger dag van 1944 zou later bekend worden en blijven als D-Day, de dag waarop de geallieerde troepen in Normandie aan land gingen om Frankrijk, Belgie en later ook Nederland te bevrijden van de Duitse bezetters. Arnhem zou pas in het voorjaar van 1945 bevrijd worden, omdat de Slag om Arnhem van 17 tot 24 september 1944 niet succesvol verliep.

De ene verjaardag is evenmin de andere, niet alleen vanwege het alsmaar ouder worden, maar ook omdat zowel veraf als dichtbij de omstandigheden in meer of mindere mate veranderen. Zo kon ik een jaar geleden niet vermoeden, dat ik de loop van de zomer vrijwel full time mantelzorger zou worden. De herseninfarcten, die echtgenote Ans in 2022 troffen veranderden ingrijpend onze gezamenlijke ‘way of life’. Vijf jaar geleden kon ik evenmin voorspellen, dat ik enkele maanden later in het Convention Center van Kuala Lumpur de prestigieuze ISWA Publication Award 2018 zou krijgen voor mijn boek Challenging Changes – Connecting Waste Hierarchy and Circular Economy.

Over de periode van vijf jaar gesproken: zelf zei ik ruim dertig jaar geleden tegen Celine Hasker, mijn trouwe en betrokken medewerkster in de Tweede Kamer. dat de laatste vijf jaren van mijn leven tot dan toe steeds de mooiste waren geweest. Het was een reactie op haar teleurstelling, dat ze al dertig jaar werd. Misschien geldt die uitspraak van de mooiste vijf jaar nog steeds, ook al nemen zorgen en beslommeringen toe. De ouderdom komt immers met allerhande gebreken, De beperkingen – lichamelijk, soms ook geestelijk – worden groter en de leefruimte wordt kleiner. Toch overwegen dankbaarheid en blijdschap, ook op de D-Day van 2023, nu dienstbaarheid geboden is en volhouden het parool blijft.

De opslag van foto’s in de ‘cloud’ biedt de speurneuzen van Apple de gelegenheid om via gezichtsherkenning, algoritmen en AI – de nu spraakmakende Artificial Intelligence – regelmatig persoonlijke terugblikken te genereren. De hard- en software-gigant verraste mij op mijn verjaardag met de terugblik ‘Ad: door de jaren heen’: een willekeurige greep uit de bonte verzameling van beelden, vooral uit de pro-corona-jaren. Dat de presentatie van Challenging Changes in Brussel, de uitreiking van de ISWA Publication Award 2018 en de voordrachten in Libanon, Zuid-Afrika, Zweden en Noorwegen een plek verwierven lag voor de hand. Ook de rondjes in het Rijk van Nijmegen mochten er zijn.

De ene verjaardag is de andere niet, ook omdat met het toenemen van de leeftijd de zekerheid van het halen van nieuwe mijlpalen steeds kleiner wordt. De talrijke felicitaties – vooral via sociale media als E-mail, Facebook en LinkedIn – doen daar niets aan af, maar zijn wel een mooie opsteker voor het vasthouden van de koers en het doorzetten op de verdere levensweg. Ik uit mijn dankbaarheid voor de vele goede wensen met enkele kleurrijke beelden uit eigen tuin: het domein, waarin ik nu vaker verblijf dan in eerdere jaren, om te verpozen maar ook om mantelgardenier te worden. Ook het gras, de planten en heesters en zelfs de bomen hebben zorg nodig. Of niet soms?

Van het uitzicht op de kloostertuin van het Albertinum naar de kleuren in eigen tuin

Vanuit mijn werkkamer heb ik een mooi uitzicht op de (voormalige klooster-) tuin van het Albertinum. De huidige beheerder van het mini-landgoed heeft in de afgelopen jaren veel werk besteed aan het groot-onderhoud van het park, waar destijds de Dominicanen ruimte vonden voor gebeden. gesprekken of stilte. Een jaar geleden zijn heel wat bomen gekapt, waardoor het zicht op het Albertinum en de oude kloostertuin sterk is verbeterd. Een bord bij de ingang leert dat onbevoegden geen toegang hebben. Wie onbevoegd is staat er gelukkig niet bij. 

Tijdens een recente wandeling door de kloostertuin – overigens een gemeentelijk monument – bekeek ik van dichtbij een magnolia, die elk jaar een onmiskenbaar teken van de lente is. De stammen van de magnolia vielen tegen, maar de talloze bloemen niet. De bijna een eeuw oude boom op de achtergrond toonde nog geen bloesem of blad. De tegenstelling markeert de geleidelijke komst van de lente, vertraagd door een koud en nat begin. Jammergenoeg kan hooguit twee weken worden genoten van de fraaie bloemen, die zelfs zonder zonneschijn helder oplichten tegen een grauwe achtergrond.

Datzelfde geldt trouwens voor de bloemenpracht in eigen tuin: kortstondige lentetekens die even snel verdwijnen als te voorschijn komen. De magnolia laat weliswaar elk jaar meer bloemen zien. Maar de paars-witte ‘tulpen’ verwelken meestal binnen een dag of tien. Zo niet de viburnum tinus – een telg uit het geslacht sneeuwbal – die vanaf de laatste wintermaanden tot in het vroege voorjaar overvloedig zijn witte bloemen toont. De Amerikaanse krentenboom daarentegen bloeit slechts enkele dagen. Hij wordt gelukkig afgelost door de laurierkers met rechtopstaande trossen, die boven het gebladerte uitsteken.

De magnolia is niet de enige boom of struik, die voor kleuren zorgt. Na het verdwijnen  van de ranonkels en het doven van de schoenlappersplant trekt de forsythia met zijn gele bloemen de aandacht. Vervolgens is het de beurt aan de rode ribes, die het ongeveer twee weken volhoudt. Intussen hebben de gele bloemen van de wintergroene mahonie zich gemeld. Zij krijgen laag bij de grond kleurensteun van de muurbloemen, die het waarschijnlijk enkele weken gaan volhouden. De Japanse sierkwee probeert overigens de geel-witte hegemonie te doorbreken.

Hoewel alle jaargetijden mij weten te boeien, houd ik toch het meest van de lente. De vergroening van de natuur en de plotselinge bloemenpracht – vooral via de forsythia’s en magnolia’s in talloze tuinen – versterken het optimisme, zelfs in een tijd waarin enig pessimisme begrijpelijk is. Het lengen van de dagen is een ander facet, dat voldoening schenkt, zeker voor mensen die in de breedte leven. Hoe het ook zij: de kleuren in de tuin blijven boeien, zelfs in de jaargetijden, die minder hoog scoren op mijn persoonlijke ladder.

Een droge wandeling door het natte natuurgebied De Bruuk op de grens van winter en lente

De lente nadert snel. Het werd daarom weer eens tijd voor een bezoek aan De Bruuk, het onvolprezen natuurreservaat tussen de Groesbeekse kerkdorpen de Horst en Breedeweg en het Duitse Reichswald. De talrijke Maartse buien zouden hun sporen wel hebben nagelaten, zo meende ik, terugdenkend aan eerdere regenrijke periodes, die destijds de paden vrijwel onbegaanbaar hadden gemaakt. Welnu: de brede paden – feitelijk de oude landweg midden door de moerasgrasvelden en de daarop uitkomende zijpaden – waren goed te belopen. Modder was vrijwel nergens te bekennen. De grote onderhoudsbeurt van 2022 was kennelijk niet voor niets geweest.

Mijn aanvankelijke plan om alleen de middenweg te lopen – heen naar een van de banken en uiteraard ook terug naar de parkeerplaats – liet ik snel varen. Een volledig rondje lopen, dat moest toch te doen zijn, ondank het feit dat door allerlei omstandigheden van wandelen lange tijd geen sprake was geweest. Een drietal wandelaars, die het rondje in tegengestelde richting liepen, riepen mij bij de tweede ontmoeting enthousiast toe: ‘U loopt wel heel stevig door’. Het was een onverwacht compliment van jongere mensen, die een wat rustiger tempo aanhielden. Het was ook een mooie aansporing om het rondje De Bruuk helemaal uit te lopen.

Afgezien van enkele spaarzame groene grasvelden, was van groei en bloei nog geen sprake. De in het najaar gemaaide moerasgasvelden lagen er nog ongeroerd bij. Hier en daar waren nog enkele rietkragen achtergebleven: een verwijzing naar uitbundige groei in het vorige voorjaar.. Wat wel opviel, waren de buitensporig grote waterplassen en de overvolle watergangen langs het middenpad en het noordelijke hoofdpad. De houten waterkeringen bewezen duidelijk hun nut, net zoals de blauw-witte peilstokken, waarop de beheerders kunnen zien of en zo ja, welke ingrepen nodig zijn. Ik ben benieuwd wat er in de lente van de waterplassen overblijft, en ook of het water in de sloten weer gaat zakken.

De Bruuk blijft een bijzonder gebied, met telkens weer verrassende uitzichten in vrijwel elke richting, en onafhankelijk van het jaargetijde. Die afwisseling maakt, dat ik bij vrijwel alle bezoeken mijn iPhone pak om enkele foto’s te maken. De ene foto lukt beter dan de andere. Maar dat neemt niet weg, dat de beelden uit De Bruuk steeds weer een eigen verhaal vertellen over natuur en landschap. De flora van De Bruuk scoort intussen hoger dan de fauna, afgezien van enkele vogels. Reeen, herten en wilde zwijnen heb ik nog nooit kunnen betrappen, laat staan wolven. En dat terwijl deze dieren in het nabijgelegen Reichswald wel te vinden zijn. Zouden zij de landsgrens respecteren? Nee toch?

Groot onderhoud van de Ailanthus altissima: een allerminst onschuldige invasie exoot

Bomen bij het huis zijn geliefde, vaak tijdloze elementen, ook wanneer de laag-bij-de-grondse planten moeten zorgen voor een kleurrijke tuin. Loof- en dennenbomen versterken door hun vorm en lengte de verticale beleving. Maar bomen zijn in de herfst lastige elementen, wanneer bladeren, naalden en dennenappels opgeruimd moeten worden. Bij droogte hebben sommige bomen moeite met het tekort aan water, met als gevolg afstervende takken. Zo ook de forse Hemelboom, die al meer dan een halve eeuw een van onze tuinhoeken markeert. Door de droogte van de afgelopen jaren stierven kleine en soms ook grote takken af. Hoogste tijd dus om de boomverzorgers van Busser en de hoveniers van CCS te vragen om het dode hout te verwijderen.

Het ‘knippen en scheren’ van de Hemelboom (Ailanthus altissima) door de vijf-man-sterke ploeg binnen twee uur geklaard, inclusief het opruimen van de grote en kleine takken. De hele operatie had veel weg van een spectaculaire knipbeurt, met als resultaat een hoog-opgeschoren, mooiere hemelboom, die fierheid uitstraalt. De komende lente en zomer moeten leren of alle dode takken verdwenen zijn en – belangrijker nog – of de geschoren hemelboom weer helemaal groen kleurt. Voorlopig krijgen de zonnepanelen meer licht, en specht is weer teruggekeerd in de hemelboom, om daar een nieuw, wellicht tijdelijk nest uit te hakken.

Intussen leerde wat speurwerk, dat de Hemelboom minder onschuldig is dan zijn naam suggereert. Zowel de bast als het blad bevatten giftige stoffen, die de groei en bloei van andere planten kunnen belemmeren. De knoppen op de wortels kunnen uitlopen en nieuwe hemelbomen vormen. Die spruiten heb ik heel wat keren moeten verwijderen. Gelukkig heb ik de bedreiging voor inheemse planten niet in eigen tuin kunnen waarnemen. Zou dat wel het geval zijn geweest, dan had ik – na de noodzakelijke (?) gemeentelijke goedkeuring – de hemelboom laten weghalen. Hij blijft voorlopig staan, als een gezichtsbepalend element, dat na zijn knip- en scheerbeurt aan kracht heeft gewonnen.

Bronzen beeld van Cor Litjens – bijzonder geschenk van Ds. Visscherfonds – markeert laatste voorzitterschap in een lange, boeiende reeks

Anders dan bij de meeste besturen van verenigingen en stichtingen kennen de statuten van het Ds. Visscherfonds geen leeftijdsgrens voor bestuursleden en evenmin een maximum aantal termijnen voor het bestuurslidmaatschap. Die beperkingen zijn eind jaren negentig op verzoek van John Haalmeijer – toen het oudste bestuurslid – uit de statuten van de Stichting Volwassenenzorg en het Ds. Visscherfonds geschrapt. De vierjaarlijkse herbenoeming is trouwens een formaliteit tenzij een bestuurslid zelf aangeeft geen nieuwe termijn te ambiëren. Ruim voor mijn eventuele herbenoeming per 1 januari 2023 deelde ik mijn medebestuursleden mee, dat ik mijn voorzitterschap, dat ik vanaf 1987 vervulde, wilde neerleggen in verband met persoonlijke omstandigheden. Wel zegde ik toe voorlopig bestuurslid te blijven met de website en de beleggingscommissie als aandachtsvelden.

De feitelijke wisseling van de wacht vond vanwege huiselijke verplichtingen al op 1 september 2022 plaats. Het bestuur had eerder eensgezind Leonore Biegstraaten tot mijn opvolger benoemd. Zij had zich door de tijdige aankondiging van mijn aftreden als voorzitter snel en goed kunnen inwerken. Omdat ook Mieke Gieling, sinds de oprichting van het Ds. Visscherfonds belast met het fondssecretariaat, ook per 31 december 2022 haar werkzaamheden zou beëindigen, besloten mijn collega’s met een bestuursdiner op 21 januari 2023 het afscheid ‘een feestelijk karakter te geven. Zelf mocht ik Mieke Gieling toespreken: zij werkte al bij de Groesbeekse Tehuizen voor mijn toetreden tot het bestuur. Hans de Hoog belichtte mijn voorzitterschap van de Stichting Volwassenenzorg van 1979 tot aan de vorming van Plurijn en van het Ds. Visscherfonds vanaf de oprichting op 1 januari 1987 tot eind 2022.

Mijn medebestuursleden verrasten mij tijdens het afscheidsdiner met de aanbieding van een bijzonder geschenk: een fraaie bronzen sculptuur van de befaamde beeldhouwer Cor Litjens. Zij wisten, dat ik het werk van de kunstenaar uit Deest zeer waardeer, en die waardering eerder in woorden en beelden heb vastgelegd. Zij vermoedden niet ten onrechte, dat de artistieke verwijzing naar een ladder mij zou aanspreken. De sculptuur zelf – getiteld Bouwstop 1 uit de reeks Illegaal – verbeeldt een bouwwerk van zes verdiepingen, dat hoewel onaf en begrensd door vorm en materiaal tijdloosheid uitstraalt. Cor Litjens zal mij ongetwijfeld nog wel vertellen, wat de diepere betekenis van de naamgeving is. De ‘Bouwstop 1’ doet overigens aan voor- en achterzijde wel denken aan een forse ladder. 

Terugdenkend aan de lange reeks jaren, waarin ik bestuurlijk actief was – vanaf de schooljaren op het Arnhemse KGL met het hoofdredacteurschap van de schoolkrant tot en met de uitreiking van de Ds. Visscherprijs 2022, vroeg ik me af waarom ik in vrijwel alle besturen, waarin ik actief was, het voorzitterschap bekleedde. Was het ambitie of dienstbaarheid, drang of dwang? Na De Bries – de schoolkrant van het KGL – volgde het voorzitterschap van het natuurfilosofisch dispuut De Pyramide van CSV Veritas in Utrecht (1956-1958). Het voorzitterschap van het Stafconvent van de KUN (1966-1971) was achteraf de opmaat voor het vicevoorzitterschap van de Nijmeegse KVP-fractie (1970-1974), en de voorzitterschappen van de CDA-fracties in de Stadsgewestraad (1971-1975) en de Nijmeegse Gemeenteraad (1974-1982).

Eenmaal fulltime politicus als lid van de Tweede Kamer (1977-1998) volgde het CDA-fractiebestuur (1986-1994) , het voorzitterschap van CDA-commissies milieubeheer en volksgezondheid en het voorzitterschap van de parlementaire onderzoekcommissie volksgezondheid. Tijdens en na mijn politieke loopbaan zouden nog diverse voorzitterschappen het leven in de breedte bepalen. Ik noem de KNVB -Afdeling Nijmegen (1982-1990), het Bestuur Amateurvoetbal en het Bondsbestuur van de KNVB (1990-1996), de Werkgroep Nijmegen-West-Weurt (1998-2000), de MHV ZOW (1996-2006), de Federatie Herwinning Grondstoffen (1998-2011), de Vrienden van het Taborhuis (1995-2012), de Van Zeelandstichting (Huize Rosa te Nijmegen) (2001-2012), de Commissie MER (Interim) (2002-2003), de Gelderse Milieufederatie (2003-2011), de Stichting Zonneboom (2008-2017) en niet te vergeten het Prinsenconvent Knotsenburg (1994 – 2014).

Op een enkele uitzondering na haalde ik – ook in de Raden van Commissarissen, waarin ik tussen 1998 en 2012 zitting mocht nemen – steeds de statutaire twee of drie termijnen. Waar geen leeftijdsgrens of termijn was vastgelegd – zoals bij het Ds. Visscherfonds – bleef ik langer op mijn post, niet als zetelplakker maar in de overtuiging, dat ervaring en continuïteit soms zwaarder wegen dan de veelal en vaak ook terecht bepleite doorstroming en vernieuwing. Ik werd overigens steeds gevraagd om een bestuurstaak op me te nemen, zelfs wanneer dat niet voor de hand lag, zoals op het terrein van de sport: de KNVB, terwijl ik nooit echt gevoetbald had, en MHV ZOW, terwijl ik nooit een stick had aangeraakt. Kennelijk zagen andere lotgenoten iets in mij, wat ik zelf niet wist. Ook de carnavalswereld was mij aanvankelijk volkomen vreemd, tot ik 1977 gevraagd werd Prins van Knotsenburg (Nijmegen) te worden.

Gevraagd (en gekozen of benoemd) worden en vervolgens met andere mensen aan de slag gaan om doelen te bereiken of te benaderen: dat bleef en blijft een dankbare opgave, ook wanneer tegenstellingen overbrugd of teleurstellingen overwonnen moesten worden. Kijkend naar de sculptuur Bouwstop I, die ik kreeg van mijn medestuursheden van het Ds Visscherfonds bij mijn aftreden als voorzitter, denk ik niet alleen aan een ladder maar ook aan een bouwwerk van meer lagen: ruimtelijke en artistieke verbeelding van boeiende bestuursperioden op het terrein van politiek, sport, cultuur en volksgezondheid, met hun overeenkomsten en verschillen in materiële en immateriële zin. Bij het omzien naar al die bestuurlijke activiteiten overheerst de dankbaarheid, dat het mij gegeven was in samenwerking met andere bestuurders de gemeenschap te dienen.