Klaas, Sophie en Lieuwe Bouwmeesteer genoten met mij en talrijke bezoekers van de expositie ‘De schatkamer van Jan van Teeffelen’, de indrukwekkende nalatenschap van de befaamde stadsfotograaf, fraai tentoongesteld in de Nijmeegse Stevenskerk
‘Je staat er mooi op’ riep een man, toen ik op zondag 16 februari 2023 met Klaas, Sophie en Lieuwe Bouwmeester naar de ingang van de Stevenskerk liep om de expositie van de foto’s van Jan van Teeffelen te gaan bekijken. Het zou mijn tweede bezoek aan de Schatkamer van Jan van Teeffelen worden. Ik mocht namelijk op vrijdag 31 januari 2025 al getuige zijn van de officiële opening van ‘De schatkamer van Jan van Teeffelen: de door zijn vakbroeders Henk Braam en Ger Loeffen bedachte en georganiseerde expositie van een deel van de fotografische nalatenschap van de Nijmeegse stadsfotograaf, die ik in 1973 in de City Bar had leren kennen. Vanaf onze eerste ontmoeting bewonderde ik de aimabele en bescheiden fotograaf, klein van stuk maar met een grote zeggingskracht, in woord maar vooral in beeld. Geleidelijk aan ontwikkelde zich een vanzelfsprekende verstandhouding. De vraag van de Stichting Jan van Teeffelen of ik in een gefilmd interview Jan van Teeffelen wilde karakteriseren, aan de hand van een mij bekende kroegfoto, beantwoordde ik ook daarom positief. De film zou naast twee soortgelijke films – met woonwagenbewoners waarvan Jan van Teeffelen destijds foto’s had gemaakt en met buurtgenoten uit de Benedenstad – permanent worden getoond tijdens de expositie.
Kort voor de opening van de expositie had een vrijwilliger van de Stevenskerk mij al gezegd, dat mijn interview met zeer geslaagd was. Hij wees mij ook de plek waar ik ‘mijn scherm’ kon vinden. Natuurlijk kon ik mijn nieuwgierigheid niet bedwingen. Nog voor de expositie officieel werd geopend, luisterde ik met de koptelefoon naar wat ik te vertellen had over de kleine maar markante man, die overal opdook, waar wat te beleven was, onverwacht of op afroep, bescheiden, soms zelfs onzichtbaar tussen de mensen. Welnu: de vier personen sterke cameraploeg, die onder aanvoering van Tuk Melissen op 18 december 2024 twee uur bij mij op bezoek was om mijn herinneringen aan Jan van Teeffelen te filmen hebben eer van hun werk: een weliswaar kort maar indringend interview, afgewisseld met enkele geliefde, bijna grafische beelden. De film begint met een verwijzing naar een befaamd kroegtafereel, gezien en geschoten door de fotograaf, die veel Nijmeegse cafés van binnen en van buiten kende. ‘Je staat er mooi op’: Klaas en Sophie bevestigden bij ons gezamenlijk bezoek de woorden van de man, die we bij de ingang tegenkwamen. Hun zoontje Lieuwe riep – wijzend naar het scherm: Ad – om zich omdraaiend, wijzend op mij opnieuw Ad te roepen. Enkele omstanders boden aan het bijzondere tafereel vast te leggen.
Met zijn vieren voor het videoscherm
Bij onze binnenkomst was de grote toeloop van bezoekers al opgevallen: een komen en gaan van mensen, die kennelijk al gehoord of gelezen hadden dat ‘De Schatkamer van Jan van Teeffelen’ een bezoek waard was. In de Stevenskerk was de drukte ook goed te merken. Bij het grote scherm, waarop continu de fraaie zwart-wit-foto’s van de Ooijpolder werden geprojecteerd, bewonderden steeds een grote groep mensen de artistieke, grafische verbeelding van dat mooie Nijmeegse buitengebied, een kunstenaar waardig. Toen ik Jan in 1998 vroeg naar zijn mogelijke kunstenaarschap, zei hij: Nee, ik ontken dat met klem, ook al had ik het over de grafische werking van sommige foto’s. Ik beschouw mezelf niet als een kunstenaar. Ik beoefen zo goed mogelijk een vak. Niet meer en niet minder. Ook het grote ‘touchscreen’ waarop bezoekers zelf een foto konden aantikken, trok veel bekijks. Klaas, Sophie en Lieuwe genoten volop van de honderden foto’s, soms thematisch geordend, zoals bijvoorbeeld van de kunstenaars, die Jan van Teeffelen veelal in hun atelier opzocht; onder meer Rob Terwindt, Harry van Kuyk, Oscar Goedhart, Huub Kortekaas, Woosje Wasser, Klaus van de Locht, Theo Elfrink, Victor Linford. Bij die panelen kwam de City Bar ter sprake. Ik hoorde een van de omstanders zeggen: ‘Aan hem heb je een goede rondleider’. Ook de foto’s van de verloederde, later heringerichte Benedenstad waar veel kunstenaars hun atelier hadden, kreeg de nodige, vaak nostalgische aandacht.
Af en toe werd ik inderdaad herkend door bezoekers, die op hun beurt wilden weten wat ik van Jan van Teeffelen wist. Zo vroeg een geïnteresseerde bezoekster naar de totstandkoming van het boek ‘Jan van Teeffelen’ en van de expositie. Gelukkig kon ik dat uitleggen, omdat de Stichting Jan van Teeffelen mij op de hoogte hield van hun plannen. Ger Loeffen en Henk Braam publiceerden regelmatig foto’s via Facebook, en de wekelijkse column van Geert Willems in de Gelderlander droeg (en draagt) ook bij aan de bekendheid van Jan’s nalatenschap. De ontmoetingen met bezoekers van de expositie leidden ook tot onverwachte gesprekken over niet alledaagse onderwerpen. Zo raakte ik bij een foto van het Feyenoordstadion in gesprek met twee bezoekers over de voetballers op de middenstip van het veld. John de Wolf en Ruud Gullit waren redelijk herkenbaar. Was het een bekerfinale van NEC? Plotseling zegt de ene man tegen de andere: ik zei je net al: dat is Ad Lansink, waarop de andere man zei: ik heb milieurecht gestudeerd en ken daardoor de Ladder van Lansink. Nu staat u plotseling voor me. Wanneer hebt u die ladder bedacht, hoe ging dat toen. Door de gesprekken – ook met Henk Braam en zijn echtgenote, die mij wezen op de onderlinge wisselwerking van de gasten – raakte ik soms Klaas, Sophie en Lieuwe kwijt. Zij moesten Lieuwe, die de preekstoel en het koor ook wel interessant vond in de gaten houden. Maar de foto’s vond hij ook mooi.
De schatkamer van Jan van Teeffelen is voor talrijke bezoekers en ook voor mij een feest van herkenning. Ik noemde al de Ooypolder, de kunstenaars, de Benedenstad. De Vierdaagse en het Knotsenburgs carnaval hoorden ook bij zijn geliefde onderwerpen. Ik mag de Clarissen uit Megen niet vergeten. Bij de expositie is een hele wand gewijd aan de ontroerende reportage, die Jan van Teeffelen in de jaren tachtig over de toen nog grote groep zusters voor de Gelderlander maakte. In de loop van de jaren heb ik Jan van Teeffelen talloze malen ontmoet, uiteraard in de City Bar en later Café Goossens, maar ook elders in Nijmegen: gewoon op straat. Ik ben eigenlijk zelf een stukje stad, zei Jan ooit tegen mij. Hij kende zichzelf, en herkende veel, zo niet alles. De expositie leert, dat Jan’s voorkeur uitging naar mensen. Jan was een vrije fotograaf, maar aanvaardde ook opdrachten, zoals ook blijkt uit de vele foto’s die hij maakte voor de Katholieke Universiteit en het Radboudziekenhuis. Af en toe verlegde Jan zijn grenzen, in Europa waar Spanje hem boeide, maar ook naar andere continenten: Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Het is en blijft een voorrecht om de kleine, markante, kleurrijke maar meestal in zwart en witte kleding gestoken fotograaf te hebben leren kennen. Mijn waardering heb ik kunnen uiten door voor het Biografisch Woordenboek Gelderland (BWG) een biografie te schrijven over de man uit Dreumel, die een echte Nijmegenaar werd en bleef, ondanks zijn talrijke reizen over de hele wereld.
