Voorzijde Cover Onderweg: Boek met Fotowerken van Harrie Gerritz (2018)

Tien kanttekeningen bij de opening van de, expositie en boekpresentatie ‘Onderweg’ van Harrie Gerritz bij Galerie de Natris op 28 oktober 2018

1
Toen Harrie Gerritz mij begin 2018 vroeg in het najaar zijn expositie bij Wim de Natris te openen – insiders weten dat ik nooit nee zeg – wist ik niet, dat ik twee weken voor de officiële opening zelf letterlijk en figuurlijk ‘onderweg’ zou zijn. Letterlijk, om een soort driehoeksreis te maken van Amsterdam naar Johannesburg, vandaar via Dubai naar Kuala Lumpur, en vervolgens weer terug naar Amsterdam en Nijmegen. Het zouden bijna 35.000 km worden in twee weken, om keynotes te verzorgen over mijn schrijverijen en een eervolle prijs op te halen. Mijn bescheiden kanttekeningen bij ‘Onderweg’ zijn grotendeels onderweg opgetekend. Het besef, dat na een lange reis een zondagse tocht van 2 km zou volstaan was een dankbare stip op de horizon.

2
Het moet meer dan een halve eeuw geleden zijn – nog voor het jaar waarin ik Harrie Gerritz voor de eerste keer ontmoette – dat ik tijdens een Nachtmis in de inmiddels afgebroken kerk van de Karmelieten op de Doddendaal op de zijmuur – binnen, dat wel – de woorden ‘Gods volk onderweg’ ontdekte. Door de grote letters kon niemand die duidelijke opdracht – of was hey een loutere constatering – ontgaan. De woorden zetten mij aan het denken, niet zozeer Gods volk want ik was en ben al een van de inmiddels slinkende kudde. Nee: het was het woord onderweg, dat mij in die Kerstnacht plotseling bezig hield. Onderweg: waarheen, waartoe, waarom en ook hoe? Na ruim vijftig jaar formuleer ik een voorzichtig antwoord.

Volg de Perenroute – Monotype van Harrie Gerritz (1972)

3
Hoezo onderweg? De levensloop geeft het antwoord: van bescheiden wetenschapper tot klinisch dienstverlener, van lokale volksvertegenwoordiger tot nationale beroepspoliticus. Maar ook van nep-journalist en tot bijna echte schrijver. Als veelal vrijwillig bestuurder had ik nog tijd om oude kaarten te verzamelen, en moderne kunst te bewonderen, vooral dichtbij in eigen omgeving. Op die laatste weg kwam ik bij toeval – hoewel dat volgens Han Klinkhamer eigenlijk niet bestaat – Harrie Gerritz tegen. Geen toeval dus  maar genade zou de Megense landschapschilder zeggen. Het was de tijd van Harrie’s monotypes, met eenvoudige figuratie, veelal in heldere kleuren: zoals Volg de Perenroute: onderweg door het Land van Maas en Waal: mijn eerste aankoop van een werk van de kunstenaar uit Woezik, toen Pierre Jansen al een fan van hem was. 

4
Onderweg, van toen naar later zouden nog veel ontmoetingen volgen: dichtbij huis zoals vandaag, of in de Berendonck; soms wat verder weg: Amsterdam, Roermond, Zwolle, tot in Nieuwspoort toe, waar Harrie Gerritz, Rob Terwindt en Oscar Goedhart mijn vertrek uit de Tweede Kamer opluisterden met een unieke expositie.  Maar ook buiten de landsgrenzen, zoals in het Franse Annonay waar het diner na de opening van Harries expositie anders verliep doordat Ans, bijgestaan door Jennie, naar het ziekenhuis moest wegens een korte bewusteloosheid. Ver weg ook, toen we tot verrassing van Harrie en Jennie plotseling opdoken bij de expositie in Skagen, het noordelijke punt van Denemarken, waar Harrie met Ilse Vermeulen en Klaas Gubbels veel indruk maakten op Deense kenners, en voor de zoveelste keer op mij.

Harrie Gerritz: Fotocombinatie uit Onderweg (2018)

5
Onderweg, letterlijk en vooral ook figuurlijk, wanneer Harrie Gerritz zoekt op naar de grenzen van de verbeelding in het platte vlak, met tekenstift, penseel of kwast, ruimtelijk in hout, brons en staal en brons. Of  keramisch in bijzondere gebruiksvoorwerpen, en in kostbare metalen met sieraden van uitzonderlijke schoonheid. En nu dan in fotowerken, waarin zoals in al Harrie’s werk zijn handschrift herkenbaar en voelbaar blijft. De iconen van het landschap, gevangen in fotografische beelden van bodem en lucht, tussen hemel en aarde, en verwijzend naar water en vuur. Dat Harrie Gerritz regelmatig met zijn camera de omgeving afstruint wist ik vanaf ‘Volg de Perenroute’: ik kreeg toen een fotoboek met boerenhekken in het Land van Maas en Waal: een fotografische en poëtische aansporing om de verbinding tussen natuur en cultuur te leren ontdekken. 

Harrie Gerritz Fotocombinatie uit Onderweg (2018

6
Mag ik me overigens wel voegen tussen de dichter en de kunstenaar, nu de poëet de fotograaf inspireert, en de kunstenaar de dichterlijke woorden op eigenzinnige wijze verbeeldt? Mag ik met het woord associatie de vraag beantwoorden of Harrie Gerritz en Wim Huyskens gedreven zijn door inductieve of deductieve krachten: een thema waar ik zelf nooit over uitgedacht raak. Gelukkig trof ik in ‘Onderweg’ de woorden ‘Het is alles, het is niets’. Maar tussen alles en niet valt aardig wat te bedenken, van binnenuit of buitenaf. Onderweg krijgt daarmee een diepere betekenis dan de tocht van hier naar daar, van vroeger naar later. Mijn lievelingsbeeld uit de serie ‘Onderweg’? De verweerde boomstronken in het gele zand, onder een donkere lucht, met licht als hoopvol signaal. 

Ladder van Lansink volgens Harrie Gerritz (2012) met elementen uit de natuur. Zeefdruk in opdracht van Attero (Wijster)

7
De gevleugelde woorden ‘Er is meer tussen hemel en aarde’ worden waar in de verrassende fotocomposities van Harrie Gerritz. De fotocomposities scheiden en verbinden: een ongedachte tegenstelling op zich. Een andere paradox: de tegenstelling tussen de onder elkaar geplaatste beelden slaat een brug naar wat de kijker of ziener wil vinden: associatie met eigen ervaringen of denkbeelden, diepe gevoelens of loutere trefwoorden. Neem de spectaculaire ontmoeting van aarde en lucht, die de kunstenaar – of was het Wim de Natris zelf? – uitzocht voor de invitatie van deze expositie: de combinatie van een van Harrie’s karakteristieke iconen en het even heldere als mysterieuze licht in het heelal.

8
Harrie Gerritz heeft een onnoemelijk aantal foto’s gemaakt, geordend, keer op keer bekeken, weggelegd en opnieuw bestudeerd voordat hij de juiste tweetallen vond, die een nieuwe werkelijkheid opriepen. De kunstenaar vond daarbij inspiratie in de poëzie van Wim Huyskens. De dichtregels vinden hun verbeelding in de onder elkaar geplaatste foto’s, en hebben een meervoudige functie: betekenis van en verwijzing naar de beelden en markering van de scheidslijn, met de horizon als gemeenschappelijk rustpunt en houvast. De kijker naar de grote, ingelijste fotocomposities moet het doen met die ene lijn. De lezer van het mooi uitgevoerde fotoboek ‘ziet’ meer: niet alleen een fraaie reeks composities, maar ook de poëzie van de dichter, die de lezer leert zien en de ziener leert lezen.

9
Grenzen opzoeken, of beter nog: verleggen: dat is en blijft voor Harrie Gerritz een uitdaging. Zijn handschrift en beeldtaal veranderen niet of nauwelijks, maar zijn werk en zijn middelen wel. Neem bij voorbeeld de videopresentatie – alweer jaren geleden in de Paraplufabriek. Of denk aan de grote beelden in Corten staal. Harries nieuwe boek ‘Onderweg’ is een nieuwe schakel in de reeks kunstwerken, waarmee de kunstenaar laat zien, dat hij zijn nieuwsgierigheid achterna gaat. Die woorden uit zijn mond mocht ik in 1998 optekenen. Zij gelden vandaag onverminderd nu een reeks fotowerken uit Onderweg hun eigen identiteit hebben gekregen in bijzondere objecten in verschillende formaten. Waar woorden van de dichter ontbreken. mogen kijker en koper hun eigen verhaal bedenken of hun persoonlijke interpretatie voegen bij of naast wat de kunstenaar voor ogen stond. Associatie laat ruimte voor talloze interpretaties, afhankelijk van de stemming en van de plaats: de eigen omgeving of ver van huis.

Structuur en architectuur in Kuala Lumpur (1) – Fotocompositie van Sophie van Kempen en Ad Lansink

10
Ver van huis: dat was ik toen ik nadacht over wat ‘Onderweg’ allemaal zou kunnen betekenen. De torengebouwen in Kuala Lumpur – met als onmiskenbaar icoon de befaamde Petronas Twin Tower – brachten mij op de vermetele gedachte om in ‘deductieve’ zin te beproeven of ik met een variant op Harrie’s fotocomposities de toehoorders en toeschouwers zou kunnen laten zien, dat zijn werk niet te evenaren is. De foto’s van Sophie van Kempen zijn zeker de moeite waard, maar de twee combinaties die Sophie en ik bedachten – wachtend op het vliegveld van Kuala Lumpur -kunnen niet tippen aan de fotowerken van Harrie Gerritz. Laat ik daarom afsluiten met woorden, waarmee ik in Kuala Lumpur mijn toespraak afsloot: It’s time for change, let’s do it together’. Anders gezegd: Wees grensverleggend bezig, doe dat samen met andere creatieve geesten. Harrie Gerritz deed dat opnieuw nu met Wim Huyskens, in het snijvlak van natuur en cultuur.

Structuur en architectuur in Kuala Lumpur (2) – Fotocompositie van Sophie van Kempen en Ad Lansink

Bij de afbeeldingen

• Voorzijde van de cover van Onderweg: boek met fotocomposities van Harrie Gerritz bij gedichten van Wim Huyskens (2018)
• Volg de Perenroute (1972) – Monotype door Harrie Gerritz
• Fotocompositie uit Onderweg (2018
• Fotocompositie uit Onderweg (2018)
• De Ladder van Lansink – Zeefdruk van Harrie Gerritz (2012) in opdracht van Attero (Wijster)
• Fotocompositie Kuala Lumpur: Structuur en Architectuur 1 door Sophie van Kempen en Ad Lansink
• Fotocompositie Kuala Lumpur: Structuur en Architectuur 2 door Sophie van Kempen en Ad Lansink