Machyta Giebels in zijn atelier

Het jaar is bijna drie weken oud. Of jong? Wie zal het zeggen? Toch keer ik even terug naar 2007: het jaar waarin ‘Beeldspraak’ vorm en inhoud kreeg. Machyta Giebels was de laatste van de 25 kunstenaars met wie ik zou spreken over hun werk, hun drijfveren, hun dromen. De Biënnale in Venetië had terecht voorrang. Op 19 september 2007 reed ik naar Rijksweg 110 in Beek. De bestemming was duidelijk. Toch had ik een onbestemd gevoel, niet omdat Machyta het slotakkoord zou verzorgen, wel omdat ik bij de voorbereiding van het gesprek – ik kende Machyta niet – gestuit was op een stevige kop boven een artikel van Dorine Steenbergen in de Gelderlander: ‘Machyta Giebels: beelden, die je het liefst ontvlucht’. Dat schreef de journaliste in een beschouwing[1] met nogal harde woorden: ‘Schilderijen die je de strot dichtdrukken’. Hoewel ik tegen  een stootje kan, dacht ik wel: wat is Machyta voor een man? Een kunstenaar die harde beelden niet schuwt? Een kunstenaar met een stevige boodschap? Een schepper van geëngageerde kunst? Het schilderij, dat ik bij Galerie Stills had gezien, droeg bij aan die onbestemde gevoelens. Ik doel op ‘Sigaret’: het bijna monochrome doek, waarvan het gladde profiel mij aanvankelijk meer was opgevallen dan het beeld zelf. Aan mijn keel merkte ik niets. Maar mijn nieuwsgierigheid was gewekt.

Sculpting on canvas

Terug naar die ochtend in september. Ik tref Machyta in de grote witte villa, die ik vaak op afstand had gezien. Een statig pand, waarin de jonge kunstenaar al enkele jaren het rijk alleen heeft: een trappenhuis met de grandeur van het verleden, een wat rommelige keuken, een opgeruimde slaapkamer en drie volle ateliers, waarin Machyta evenwicht zoekt tussen de werkelijkheid van alledag en de verbeelding van zijn dromen. De rondleiding is een belevenis apart, niet in de laatste plaats door het verrassende zicht op alle werk: af of  in staat van wording. De fraaie Apple computer verrast me. Gereedschap voor multimediaman Machyta? Ja: is het antwoord: goede hard- en software: daar kun je tenminste wat mee doen. Over gereedschap gesproken: Machyta is een kunstenaar, voor wie de beheersing van de techniek voorwaarde is. In Utrecht zag hij de docenten en studenten nog in de jaren zeventig verwijlen. Veel praten en weinig doen. Conceptuele kunst. Gelukkig bracht Machyta genoeg vaardigheden mee uit Boxtel om zijn eigen weg te vinden: autodidact op de hogeschool, die hij minder vaak bezocht dan de denkers en de praters. Dat hij in 2004 toch met lof afstudeerde mag voor outsiders een wonder heten, voor Machyta niet. Hij wist wat hij kon en wilde, in het snijvlak  beeldende kunst en fotografie, met creativiteit en kennis van materialen en technieken, die in vrijwel al zijn werken zichtbaar worden.

Identity (2006)

Identity heet de expositie, waarmee Machyta 2008 begint. Identiteit: na de uitspraken van Prinses Maxima een omstreden begrip. Maar niet voor de kunstenaar, voor wie identiteit een meervoudige inhoud heeft. Komaf, maar ook karakter;  eigen aard maar ook binding aan een ander. Identiteit is vooral een menselijk begrip. Planten en dieren kennen ook ‘eenheid van wezen’ of hebben ‘een individueel kenmerk’[2]. Maar identiteit is toch bij uitstek gekoppeld aan het menselijk karakter, aan enkelingen en aan groepen met een zekere verwantschap. Kijk naar de gemaskerde figuren: ‘Daytrippers’, die een ‘Ritje’ maken: op hun witte scooters,vrolijk op weg, hopelijk naar een goed doel. Daytripper of niet: elke mens telt. Ook wanneer de vraag naar identiteit niet zo maar te beantwoorden is. Dat zal de reden zijn, waarom Machyta meestal mensen als onderwerp kiest, ook de afgelopen maanden met als ongedacht resultaat doeken, die indruk maken: pluriform en veelkleurig, met de onmiskenbare signatuur van de maker. De kijker wordt aan het denken gezet. Misschien ontdekt hij bij het kijken het antwoord op de twee vragen, die Machyta steeds bezig houden: waar komt de mens vandaan, en waar gaat hij naar toe. Kijk naar het doek met de ernstig kijkende figuren in het water: zij zijn op weg, maar waarheen? De ‘Baders’ horen bij elkaar maar het zijn ook enkelingen, met eigen zorgen, gedachten en verwachtingen. Sta even stil bij die groep van individuen, een groepsportret van mannen,  op zoek naar een onzekere toekomst. Houdt afstand om hoop en tragiek een kans te geven. Maar kom ook dichter bij om te zien hoe Machyta de mensen tekent en schildert, met penseel maar ook met een staalborstel om de gelaagdheid van hun gezichten en huid aan te brengen. De ene verflaag op de andere houdt de aandacht gespannen, door de compositie die blijft boeien en veel te raden laat.

Nieuwsgierigheid en onkunde – zijn eigen woorden – brachten hem op nieuwe technieken. Sculpting on canvas bij voorbeeld: beeldhouwen op linnen. Machyta brengt eerst een laag mortel op het doek, die hij min of meer gelijkmatig uitstrijkt. Na het drogen kerft hij in de vaste of halfvaste laag lijnen, patronen of beelden met een staalborstel, krabber of metalen pen. Ook hier is een laag vaak onvoldoende om een reliëfbeeld te maken, dat een goede basis is voor de later op te brengen olie- of emailleverf. Na enig speurwerk vindt de kijker kleine, gegroefde doeken met hun eigen identiteit. Waar vandaan: en waar naar toe: die vragen komen ook op – met minder tragiek en meer verwachting, uitdaging zelfs – bij de kinderen van Equatoriaal Afrika, het land van Machyta’s vader, dat hij in de zomer van 2007 bezocht. Machyta vond zijn familie, zijn ‘roots’ en een stuk grond waar hij als oudste zoon van zijn vader, die ook oudste zoon was, recht op heeft. Zie de zes kinderen in volle lengte, met een blik: wie doet me wat. De vechthouding van de een en de stoerheid van de ander. De karakters laten zich lezen als een verhaal. Het eigene van elk kind valt op, maar ook  hun gezamenlijke kracht. Machyta vertaalt zijn nieuwsgierigheid in pakkende beelden met een ingebouwde aansporing: respect voor de ander, waar hij of zij ook woont, en wat hij of zij ook doet.

Neem de dubbelportretten: twee vrouwen, voortkomend uit een anonieme massa, die vol overtuiging laten zien wie en wat zij zijn: persoonlijkheden, die zich manifesteren in het snijvlak van vrijheid en verantwoordelijkheid. Of kijk – verrast of terughoudend – naar ‘Shemale’, geen trans-sexueel, wel een beeld, dat bij mannen en vrouwen gemengde gevoelens zal oproepen. Ik ga op die gevoelens niet in, want er moet wat te raden en te discussiëren blijven. Bovendien: een schilderij maakt soms zichzelf, aldus Machyta, die zich – ik zei het al – vooral laat leiden door zijn nieuwsgierigheid. Daarom is reizen voor hem belangrijk, naar de geboortegrond van zijn vader maar ook naar andere landen. Reizen is voor Machyta  kijken, zien, ontdekken, beelden vastleggen en vasthouden.Terug naar het begin van mijn verhaal, naar 19 september 2007, toen ik Machyta voor het eerst ontmoette. Op mijn vraag naar het hoe en waarom van de pakkende beelden zij hij: ik stel geen zaken aan de kaak, wel aan de orde. Herinneringen, ervaringen, belevenissen, gevoelens: het zijn allemaal aspecten, die Machyta inspireren. De zeggingskracht van zijn werk wordt bepaald door de onderwerpen, die hij aan de orde stelt: onderdrukking, geweld, misbruik van macht, vernieling van de natuur naast thema’s die hem ook ter harte gaan: liefde, tederheid en zorgzaamheid. De kijker weet na het zien van Machyta’s doeken wat hem of haar te doen staat. Ga op weg met de kunstenaar om te ontdekken, dat ieder mens op weg is, ergens tussen het waarvandaan van het verleden en het waarnaartoe van de toekomst.