De studententijd ligt ver achter me. Toch doemen soms herinneringen op. Een van die herinneringen schoot mij te binnen, toen ik de berichten las over het failliet van plasticrecyclingbedrijven en de noodklok hoorde van de Vereniging Herwinning Textiel over de moeilijke situatie van textielsorteerbedrijven. Die anekdotische herinnering was de uitroep van een huisgenoot: ik kan niet rijden op een fiets met vierkante wielen. Na een pittig feest bij Veritas in Utrecht trof ik hem in een goot bij de Herenstraat. Hij lag lichtelijk beneveld naast zijn fiets. Ik hielp hem overeind en nam hem mee naar ons huis aan de Catharijnesingel, met de fietsen aan de hand. De wielen draaiden weer. Onze voeten deden de rest. Ik gebruik de metafoor van de vierkante wielen nu hergebruik en recycling van textiel en plastics door externe factoren belemmerd zo niet onmogelijk worden. Deze voor circulaire economie onmisbare sectoren worden geconfronteerd met vrijwel onoplosbare vraagstukken, nu hergebruik en recycling nauwelijks meer passen in een door ongebreidelde marktwerking beheerste wereld. Wie de actuele ontwikkelingen volgt, ontdekt snel dat secundaire producten zoals gedragen kleding weinig aftrek meer vinden. Secundaire materialen zoals vezels maar ook allerlei recyclaten leggen het af tegen de z.g. virgin materials. Het is alleszins begrijpelijk, dat de brancheorganisaties de noodklok luiden, zowel uit eigen als algemeen belang. De bedrijven willen immers overleven en tegelijk een bijdrage leveren aan de circulaire economie. Probleem is wel, dat de ‘vierkante wielen’ moeilijk in beweging gebracht kunnen worden. Anders gezegd: de marktverstoring kent meer oorzaken, die bovendien de landsgrenzen overstijgen. 

De gewaagde metafoor van de vierkante wielen staat voor machteloosheid, die nauwelijks op eigen kracht te keren valt. De textielsorteerbedrijven wijzen terecht op het veranderd koopgedrag, zowel in de vroegere afzetgebieden als in de rijkere landen, waar ‘ultrafastfashion’ de markt beheerst. Zij kunnen de kledingmarkt niet ‘omturnen’ en hebben evenmin invloed op de textielproducenten, die soms moeilijk recycleerbare stoffen maken. Ook de recyclers, die plastics omzetten in herbruikbare recyclaten zien hun inspanningen belemmerd door de import van goedkope, nieuwe plastics uit de Verenigde Staten en Azië. Het doorbreken van de machteloosheid lijkt een onmogelijke opgave, nu het politieke krachtenveld – nationaal maar ook internationaal – zich dreigt af te keren van een ecologische marktordening. Bovendien is sturing door importheffingen en verwijderingsbijdragen niet overal geliefd. Minder consumptie van kwalitatief waardevoller producten biedt wellicht een oplossing. Producenten en consumenten moeten politici de weg wijzen, waarop echte wielen tot ecologisch verantwoorde circulariteit leiden. (RMB September 2024)