Van intuïtief en visionair concept tot wereldwijde standaard voor afvalbeheer en circulaire economie

Had ik in 1979 de tijd van 2019 voor ogen, toen ik als relatief jong CDA-Tweede Kamerlid tijdens  het debat over de milieubegroting de inmiddels alom bekende Ladder van Lansink voorstelde? Eerlijk gezegd: nee. Wat ik wel voelde – toegegeven: meer intuitief dan wetenschappelijk – was de noodzaak van een ordening van het afvalbeheer. Wat ik ook wist, was het belang van het voorkomen van afval. In de voorkeursvolgorde voor het afvalbeheer moest afvalpreventie de hoogste prioriteit krijgen.  Bronscheiding, en wanneer dat onmogelijk was nascheiding, stonden ook hoog op de in 1979 nog fictieve ladder. Dat hergebruik van producten en materialen een belangrijke bijdrage moesten geven was in 1979 immers even duidelijk als het besef, dat de terugwinning van energie als een nuttige, zijn het minder te waarderen activiteit zou zijn. Storten van afval moest hoe dan ook vermeden worden, tenzij de geïmmobiliseerde resten ergens een functionele toepassing zouden vinden.

Intussen is de Ladder van Lansink – ook wel afvalhierarchie (Eng: waste hierarchy) genoemd – niet meer weg te denken uit de internationale afvalwetgeving. Ook afval- en recycling-bedrijven hebben de ladder opgenomen in hun business-modellen. De voorkeursvolgorde is een karakteristiek onderdeel van de Europese Waste Directives van 2008 en 2018. Ook buiten Europa is de ‘Waste Hierarchy’ het leidend beginsel voor het zorgvuldig ketenbeheer van producten en materialen, en tegelijk een ‘routemap’ voor de transitie naar circulaire economie. Tot mijn verrassing verwierf ik met ‘Challenging Changes’, het boek waarin ik de afvalhierarchie verbindt met circulaire economie, de ISWA Publication Award 2018, een eervolle onderscheiding, die ik graag deel met alle mensen en instituties die mij op mijn reis door afvalland gestimuleerd en begeleid hebben.

Dat die reis nog niet ten einde is blijkt uit de achterblijvende ontwikkelingen in sommige continenten en landen, en uit de actuele cijfers in eigen omgeving, ook in Europa. De vervuiling van de oceanen is evenzeer een signaal als het zwerfafval in Nederland. Voedselverspilling blijft een groot probleem, net zo als het gemak waarmee veel mensen zich van plastics ontdoen. Bovendien blijft consumentisme de boventoon voeren, ook veertig jaar nadat ik die trend al als een van de drijfveren van de voorkeursvolgorde benoemde. Het is daarom lovenswaardig dat Recycling Netwerk de viering van 40 Jaar Ladder van Lansink aanrijpt om de eerste stap van de voorkeursvolgorde – preventie – opnieuw onder de aandacht te brengen.

Wellicht had NRC-colomniste Louise Fresco in haar recente bijdrage ‘Afval bestaat niet in natuurlijk eco-systeem’ de Ladder van Lansink voor ogen toen zij opschreef: Al sinds de jaren 70 streven we ernaar kringlopen beter te sluiten, dus minder te verspillen’. De geringe vorderingen op de weg naar circulaire economie illustreren, aldus Louise Fresco,‘ de discrepantie tussen waardering voor landschap en natuur en begrip van kringlopen’. De gekende columniste vindt, dat het verhaal van natuur en mensheid anders verteld moet worden. Die begrijpelijke oproep sluit aan bij de actuele trend van het ‘narratief’  Maar het gaat natuurlijk om meer: inderdaad efficiënte technische en sociale oplossingen voor preventie, hergebruik en recycling, inclusief het besef van bronscheiding waar mogelijk. Met recycling van papier en plastic wordt ook het klimaatbeleid gediend. Te vaak wordt vergeten, dat een stevige toepassing van de Ladder van Lansink de circulaire economie bevordert, en tegelijk de emissie van CO2 aanmerkelijk vermindert.

De reis van bewustmaking en kennisdeling gaat intussen verder, ook in sectoren, die niet behoren tot het klassieke domein van het afvalbeheer. Bij de Ragn Sells Gropup in Zweden trof mij de grote aandacht voor de herwinning van fosfaten en nitraten, elders de belangstelling voor chemische recycling als partiële oplossing voor het vraagstuk van het plastic afval. CO2, onttrokken aan afvalverbrandingsgassen krijgt – zo laat AVR zien – een nieuw leven in tuinbouwkassen. En SNB – NV Slibverwerking Noord Brabant – toont aan, dat de afvalwater- en slibketen ook op circulair-economische basis kan worden ingericht. Op weg naar de halve eeuw Ladder van Lansink blijven preventie en hergebruik circulaire trefwoorden, in Nederland, Europa en elders. Vandaar het plan om Challenging Changes en de vorm van een e-book nog grotere verspreiding te geven.